Kotlina Sandomierska – która jest fragmentem Podkarpacia, potężnej krainy ciągnącej się zewnętrznym łukiem przed Karpatami od Austrii, przez Czechy, Polskę, Ukrainę aż do Rumunii – stanowi największą część województwa podkarpackiego. To pewnie też zadecydowało o nazwie regionu: województwo „podkarpackie” a nie na przykład „karpackie”. Obszar Kotliny Sandomierskiej w zamierzchłych czasach zamieszkiwały dwie główne grupy etnograficzne: Lasowiacy i Rzeszowiacy. Ich historię i tradycje poznać można w skansenie w Kolbuszowej: Muzeum jest czynne przez cały rok, jednak poza sezonem (od 16 października do 14 kwietnia) w skróconym czasie: od 9.00 do 15.00

Skansen w Kolbuszowej

Jako instytucja państwowa muzeum działa od 1972 r., jednak za początek jego istnienia przyjmuje się rok 1957. Wówczas to  w Powiatowym Domu Kultury w Kolbuszowej zaprezentowana została w grudniu wystawa pt. Sztuka Ludowa Lasowiaków”. Składające się na nią artefakty stały się zalążkiem dzisiejszej ekspozycji. Obecnie na obszarze ok. 30 ha znajduje się ponad 80 przykładów małej i dużej architektury. Zlokalizowane na terenie parku etnograficznego obiekty – domy mieszkalne, stodoły, chlewiki, wiatraki, karczma, szkoła, kościoły – pochodzą z przełomu XIX i XX wieku. Ważnym elementem ekspozycji jest otoczenie poszczególnych budynków, na które składają się: sady, stawy, przydomowe ogrody, pasieki oraz inne tradycyjnie zagospodarowane obszary, pozwalające zwiedzającym oglądać wiejski pejzaż w całej okazałości. Realizmu dodają zwierzęta hodowane w niektórych obejściach.

Lasowiacy i Rzeszowiacy

Pierwsi zamieszkiwali przepastną puszczę Kotliny Sandomierskiej, drudzy zasiedlali jej południowe obrzeża, przez które przebiegały ważne szlaki handlowe: z Krakowa przez Przemyśl do Kijowa oraz z Sandomierza przez Karpaty na Węgry. Nazwa „Rzeszowiacy” ukuta została przez etnografów w okresie międzywojennym i odnosiła się do mieszkańców obszaru, którego centrum stanowił Rzeszów. W przeciwieństwie do Lasowiaków, Rzeszowiacy nie poczuwali się do jakiejś szczególnej wspólnoty z mieszkańcami innych wsi tego obszaru.

Lasowiacy natomiast, w poczuciu własnej odrębności wobec innych, sami siebie nazywali „Lesioki”. Stanowili dominującą grupę etnograficzną w Kotlinie Sandomierskiej. Ich życie związane było z puszczą, która otaczała zamieszkiwane przez nich wsie.  Wyrazem tych relacji jest zachowane w przekazach powiedzenie: „Las (u)ojciec nas, a my dzieci jigo, jidziewa do nigo”.

Kolbuszowskie stolarstwo

Prezentując kulturę ludową skansen nie zapomina o dokonaniach mieszkańców Kolbuszowej. Wyrazem tej dbałości jest kolekcja bogato zdobionych  mebli. Wśród wielu eksponatów kolbuszowskiego stolarstwa znajdują się m.in.: fornirowana orzechem a intarsjowana jaworem kanapa, którą w latach dwudziestych XX wieku dla Tyszkiewiczów z Weryni wykonał stolarz Jana Turek. Na czym polega fornirowanie i, by dowiedzieć się, co to jest intarsja, warto odwiedzić skansen w Kolbuszowej.