Gród starszy niż Biskupin!

Miejsce, w którym powstał Skansen, to jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych w Polsce, o wyjątkowym znaczeniu dla poznania pradziejów Europy Środkowo-Wschodniej.

Jan Gancarski, twórca skansenu i dyrektor Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, w 1991 r. przystąpił do prac archeologicznych na tym terenie. Dzięki nim w podkarpackiej Trzcinicy odkryto najstarszą odnalezioną w Polsce osadę obronną sprzed ponad 4 tys. lat! Dla porównania, znany każdemu z nas z podręczników do historii gród w Biskupinie zbudowano 1400 lat później.

W trakcie prac wykopaliskowych odkryto tu ponad 160 tys. zabytków – naczynia, wyroby z ceramiki, krzemienia i kamienia, kości i rogu oraz brązu i żelaza. Wiele z nich jest zabytkami unikalnymi, uznawanymi za wspaniałe dzieła dawnej sztuki rzemiosła. Trudno uwierzyć, że w czasach, kiedy w Egipcie rządzili faraonowie, na Podkarpaciu funkcjonowało całkiem dobrze rozwinięte społeczeństwo. Dowód tego można obejrzeć w gablotach w postaci znalezionych przez archeologów skarbów – m.in. unikatowy czekan z epoki brązu.

Rewolucja w teorii osadnictwa

Początkowo archeolodzy byli przekonani, że przystępują do badań wczesnośredniowiecznego grodziska słowiańskiego maksymalnie z VII w. Choć byli i tacy, którym zawodowa intuicja podpowiadała, że znajdą dowody na znacznie starsze osadnictwo na tym terenie. W trakcie prac odkryto m.in.: elementy palisady z wału z epoki brązu, wytwory wysoko rozwiniętej cywilizacji, jak chociażby narzędzia używane w starożytnych Mykenach czy figurkę Amazonki czczoną w antycznej Grecji.

Odkrycia w Trzcinicy wywróciły do góry nogami dotychczasowe wyobrażenia o osadnictwie na polskich ziemiach w tym okresie. Były dowodem, że 4 tys. lat temu na polskich ziemiach istniała cywilizacja o wiele bardziej rozwinięta, niż dotychczas myślano. W Trzcinicy odkryto jedną z pierwszych ufortyfikowanych osad na  obszarze Polski, powstałą na początku epoki brązu, ponad 4000 lat temu. Tutaj także odkryto pierwszą w Polsce osadę zakarpackiej kultury Otomani-Fuzesabony, z wyraźnymi wpływami śródziemnomorskimi, datowaną na okres 1650-1350 p.n.e. Właśnie dlatego miejsce to nazwano Karpacką Troją.

Historia, którą znać należy

Od 2000 do 1650 r. p.n.e. w Trzcinicy żyła ludność grupy pleszowskiej kultury mierzanowickiej, pozostającej pod silnymi wpływami zakarpackimi. Następnie gród przejęła ludność kultury Otomani-Fuzesabony, należąca do najbardziej rozwiniętego kręgu cywilizacyjnego w ówczesnej Europie, która przywędrowała znad Kotliny Karpackiej. Otomani rządzili grodem do ok. 1350 r. p.n.e

Nowi osadnicy zbudowali m.in. drogę i bramę wjazdową, wzmocnili obwarowania, dobudowali podgrodzie, znacznie poprawiając tym samym poziom rozwoju cywilizacyjnego osady. Ludność z tej grupy kulturowej miała kontakty ze starożytną Troją i Mykenami, handlując z nimi m.in. sprowadzanym znad Bałtyku bursztynem, w zamian przejmując nowinki znad Morza Śródziemnego, o czym świadczą wykopaliska. Tę świetnie rozwijającą się osadę zniszczył wielki pożar w 1350 r. p.n.e.

Po ponad dwóch tysiącach lat od upadku, w VIII w. n.e teren Karpackiej Troi zasiedlili Słowianie. Pozostałości po starej osadzie, zwłaszcza wały obronne, wykorzystali do budowy własnego grodu, tworząc jeden z największych grodów słowiańskich na ziemiach polskich. Między VIII a XI stuleciem w Trzcinicy znajdował się centralny gród jednego z plemion zamieszkujących w tamtym czasie Małopolskę. Wznieśli oni gród o powierzchni niemal 3 ha, otoczony monumentalnymi wałami obronnymi, które jeszcze dzisiaj w niektórych fragmentach sięgają 10 m wysokości – to właśnie dlatego to stanowisko nazwane zostało „Wałami Królewskimi”. Słowianie zostawili po sobie kilkadziesiąt tysięcy zabytków, w tym srebrny skarb, w którego skład wchodziło okucie pochwy miecza – arcydzieło rzemiosła wczesnośredniowiecznego. Zdaniem specjalistów osada upadła ok. w 1030 roku – najprawdopodobniej gród został zniszczony w wyniku pożaru u schyłku panowania Mieszka II.

Atrakcje Skansenu Archeologicznego Karpacka Troja

Karpacka Troja to oryginalne połączenie tradycyjnej formy skansenu i nowoczesnej placówki muzealnej. Dziś w Skansenie na turystów czeka 8 ha powierzchni zrekonstruowanego grodziska i parku archeologicznego. Wśród odtworzonych obiektów zobaczyć można 9 odcinków wałów obronnych o łącznej długości 150 m, kilka chat słowiańskich i kultury Otomani oraz 2 bramy prowadzące do grodu. Zwiedzając multimedialną ekspozycję można odbyć błyskawiczną podróż w czasie, gdzie jeden krok to kilkaset, a czasem nawet tysiąc lat. Niemal słychać odgłosy rozmów, śpiewów, czy codziennej krzątaniny w gospodarstwach domowych.

Przy rekonstrukcji chat wykorzystywano niemal wyłącznie oryginalne metody rzemiosła sprzed wieków. Ciekawostką jest, że stolarzom budującym domy nie pozwolono używać piły, dlatego musieli wbijać kliny w pień drzewa, aby uzyskać ogromne deski do budowy obiektów. Dzięki temu skansen to autentyczna rekonstrukcja budząca podziw gości z kraju i zagranicy.

W skład skansenu wchodzi także pawilon wystawowy z muzealną ekspozycją, salą konferencyjną, multimedialną salą lekcyjną dla uczniów oraz Salką Małego Odkrywcy dla najmłodszych przedszkolaków. Będący oddziałem Muzeum Podkarpackiego skansen w Trzcinicy organizuje także lekcje muzealne oraz warsztaty garncarskie i łucznicze.

Nie lada atrakcją jest 44-metrowa platforma widokowa, z dwoma poziomami obserwacyjnymi dla turystów na wysokości 19,8 i 33 metrów. Wejście na platformę stanowi integralną część zwiedzania Skansenu, co umożliwia turystom całościowe spojrzenie na Karpacką Troję i daje szansę podziwiać monumentalność grodziska i geniusz inżynieryjny naszych przodków. Widok z platformy można też zobaczyć na żywo online.

Dojazd i zwiedzanie

Skansen Archeologiczny Karpacka Troja znajduje się w Trzcinicy, w południowo-wschodniej Polsce, około 10 km na północny-zachód od Jasła, nad doliną rzeki Ropy.

Najdogodniejszy jest dojazd samochodem do Jasła, potem 5 km drogą  w kierunku Biecza i Gorlic. We wsi Trzcinica należy się kierować tablicami informacyjnymi przygotowanymi przez muzeum. Przed przyjazdem warto sprawdzić godziny i dni otwarcia, gdyż różnią się one w poszczególnych miesiącach roku.

Jeśli podróż w czasie jest możliwa, to właśnie w Karpackiej Troi. Zapraszamy!