“…De prima Fundatora Cerkwi niema świadectwa teraźnieysza Cerkiew mocno stara, kto y kiedy się fundowała nikt niewie, y pisma żadnego niema. Do niey należy z dawna duża ćwierć, y Niwa w Błońskim lesie na to wszystko iest Prawo od króla Jana trzeciego, przy wszelkich wolnościach, dane w Jaworowie Dnia 12 lutego Roku Pańskiego 1682, to wszystko Pole in libera Posesione zostaye. Do Cerkwi/chałup/parochianów 138.

Pro Filia applicata pomienioney starey Cerkwi w tym że Radrużu znayduye się iedna od drugiey o stay czworo p. t. S. Mikołaia, także niema Pamiętnika, kiedy y kto ią fundował. Do tey Cerkwi iest Pola Ćwierć niedawno primario od króla Augusta trzeciego nadane, sub Dano w Warszawie Roku 1725 Dnia 20 Września y te Pole in libera Posesione przy Cerkwi zostaye. Parochowie nieźle się mayą. “

Zacytowany fragment wizytacji kanoniczej ż 1761 roku świadczy o istnieniu w tym czasie w Radrużu dwóch cerkwi. W obu przypadkach nie przetrwała pamięć kiedy je ufundowano. Najdawniejsza znana wzmianka o Radrużu pochodzi z 1444 roku, zaś o cerkwi w tej miejscowości z 1531 roku. Najstarsze zachowane ikony pochodzące z Radruża datowane są na pocz. XV wieku, co pozwala dopuścić możliwość istnienia świątyni już w tym okresie. Do dzisiaj w wiosce znajdują się dwie drewniane cerkwie: parafialna p.w. św. Paraskewy z ostatniej ćwierci XVI wieku  i filialna p.w. św. Mikołaja z 1930 roku. Obie wzniesione zostały na miejscu starszych świątyń.

W 2 poł. XVI w. rozpoczęto budowę zrębowej, trójdzielnej cerkwi pw. św. Paraskewy i wolnostojącej, słupowo-ramowej dzwonnicy, otaczając je wysokim kamiennym murem z bramami i kostnicą. Duża liczba zachowanych zabytków z jej wyposażenia, powstałych na przestrzeni XV-XVIII wieku, stwarza podstawy do prześledzenia procesu kreowania programu ideowego wystroju świątyni. Zagadnienie to jest tym bardziej interesujące, że istotnym elementem malarskiego wyposażenia cerkwi p.w. św. Paraskewy jest figuralna polichromia ścienna. Stosunkowo niewielka ilość istniejących drewnianych cerkwi posiada metrykę sięgającą początku XVII wieku lub starszą, a późniejsze przekształcenia tychże spowodowały, że zabytki malarstwa monumentalnego z tego czasu należą do rzadkości.

Polichromia pokrywa ścianę ikonostasową na całej jej szerokości, od poziomu górnego prześwitu po niższą, wschodnią połać kopuły nawy oraz fragment północnej ściany sanktuarium Obrazy na przegrodzie i w kopule zakomponowane zostały w trzech poziomych pasach wydzielonych fryzami. Najniższy pas tworzą wizerunki dwunastu starotestamentowych Proroków (po sześć postaci flankujących okrągły prześwit w ścianie), w polach wydzielonych arkadami, ukazanych od wysokości kolan, w 3/4 profilu zwrócone w kierunku osi przegrody. W dłoniach trzymają rozwinięte zwoje (pozbawione zapisanych tekstów) oraz atrybuty. Powyżej rzędu Proroków umieszczony jest cykl scen biblijnych i Pokrow, w prostokątnych polach: (od północnej strony) Ścięcie Świętego Jana Chrzciciela, Wjazd do Jerozolimy, Pokrow Przenajświętszej Bogarodzicy(?), Zstąpienie do Otchłani, Ofiara Abrahama. Najwyżej, na ukośnej połaci zrębu kopuły, namalowany jest wizerunek Chrystusa Acheiropoietos (Mandylion) podtrzymywany przez parę Aniołów. Tło stanowi usiane gwiazdami niebo.

Bezpośrednio pod tą kompozycją znajduje się fryz z wyobrażeniami Cherubinów rozdzielonych ornamentalnym motywem palmety. Obrazy środkowej strefy (biblijne) ogranicza od dołu precyzyjnie wykonany pas ornamentalny, złożony z esowato układającej się ulistnionej wici roślinnej z wkomponowanymi rozetami kwiatowymi. Ornamentalny fryz w postaci schematycznie opracowanej wici roślinnej zamyka przy dolnej krawędzi rząd Proroków. Na północnej ścianie sanktuarium, w iluzjonistycznym, architektonicznym obramieniu przedstawiono postacie świętych: Bazylego Wielkiego, Jana Złotoustego i Grzegorza Teologa (w głównym prostokątnym polu) oraz Archanioła Michała (w trójkątnym szczycie). W supraporcie poniżej wizerunku Archanioła Michała widnieje napis o charakterze epitafijno wotywnym, w języku cerkiewno-słowiańskim o treści: “Zachowaj Panie w zdrowiu sługę swojego Jakuba i sługę swoją w zdrowiu(tym) i zmarłego sługę bożego młodzieńca Michaiła”.

Cechy stylistyczne malowideł ściennych pozwalają przypuszczać, że przy ich wykonaniu pracowało dwóch lub trzech malarzy. Czytelne są zarazem elementy wspólne dla całości dzieła, co wskazuje nie tylko na jego jednorodność chronologiczną, ale także na współpracę malarzy przy realizacji niektórych obrazów. Najbardziej indywidualny charakter ma polichromia w sanktuarium. Czas powstania polichromii określa inskrypcja opisana na krzyżu malowanym na zewnętrznej, południowej ścianie nawy cerkwi, zawierająca datę zapisaną cyrylicą: “R(oku) B(ożego) 1648”. Wykonane temperą krzyże zdobią także południowy portal cerkwi. Bogactwo zachowanego wyposażenia cerkwi p.w. św. Paraskewy oraz liczne napisy na zabytkach pozwalają na odczytanie malowideł ściennych w kontekście całości wystroju wnętrza świątyni.

Ze starszej, nieistniejącej cerkwi przeniesiono do nowego wnętrza XV wieczne ikony: Mandylion, Zesłanie Ducha Świętego, Święty Mikołaj, Wniebowstąpienie Pańskie, Chrzest Chrystusa (obecnie w Muzeum Narodowym we Lwowie). Pierwszymi obrazami ufundowanymi do cerkwi istniejącej obecnie, wykonanymi w końcu XVI stulecia były: Mandylion, Wskrzeszenie Łazarza, Boże Narodzenie (wszystkie trzy MNL), Święty Jerzy oraz na początku XVII wieku: sylwetowa Grupa Pasyjna, i Święta Paraskewa (1609 r.; MNL). Większość z nich znalazła miejsce na ścianie ikonostasowej opatrzonej trzema ościeżowymi przejściami i okrągłym górnym prześwitem. Rozmiary i ukształtowanie przegrody ikonostasowej pozwalają sądzić, że obrazy tworzyły dwa rzędy: flankując otwory przejściowe oraz ponad nimi. Należy dopuścić możliwość istnienia w owym czasie także innych, nie zachowanych do dzisiaj ikon wchodzących w skład tego zespołu. Mocowaniu obrazów do ściany służyły szerokie listwy z wyciętymi wpustami, przytwierdzone do ściany ikonostasowej na wysokości 220 cm (zachowane do dzisiaj). Prawdopodobne jest umieszczenie w dolnym rzędzie ikon Świętego Mikołaja i Świętej Paraskewy (chramowej). Rozpiętość skrajnych powierzchni ściany, flankujących przejścia, sugeruje możliwość umieszczenia w dolnym rzędzie nawet sześciu ikon. Sylwetowa Grupa Pasyjna umieszczona była zapewne na tle górnego prześwitu.

Systematyzowanie obrazów na przegrodzie ikonostasowej i dalsze konsekwentne rozszerzenie programu malarskiego wystroju świątyni dokonało się w 2 ćwierci XVII wieku. W pierwszej kolejności wykonano ikony: Mandylion (1623 r.; MNL) oraz pozostające do dzisiaj w ikonostasie: Święty Mikołaj, Bogurodzica Hodigitria , Chrystus Pantokrator , Święta Paraskewa, a także ażurowe carskie wrota, z przedstawieniami Zwiastowania i Ewangelistów, sygnowane: “Roku Bożego 1647 miesiąca września 6 dnia wielce grzeszny Zacharjasz Tarnohorski malarz niemirowski”. Wrota osadzono w ościeżach ozdobionych na wewnętrznych powierzchniach malowidłami przedstawiającymi świętych: Jana Złotoustego i Szczepana oraz Panagii adorowanej przez Archaniołów. Dopełnieniem wyposażenia była ikona procesyjna (dwustronna), epitafijno-wotywna: Zwiastowanie/Ukrzyżowanie (z wizerunkami świeckich osób – kobiety i chłopca), związana bezpośrednio z malowidłem ściennym w sanktuarium, gdzie wymieniono w inskrypcji “zmarłego młodzieńca Michaiła”. Szerokość ściany ikonostasowej umożliwiała wprowadzenie do tego rzędu dodatkowych dwóch ikon. Część obrazów znajdujących się do tej pory w dolnym rzędzie przesunięta została wyżej.

Powtórzenie na młodszych ikonach pewnych tematów ikonograficznych zrealizowanych wcześniej np. Mandylion, Święty Mikołaj, Święta Paraskewa nie musiało wynikać jedynie ze zmiany upodobań estetycznych czy przypadkowego przeniesienia obrazu z innej cerkwi. Prawdopodobnie nad prytworem (babińcem) funkcjonowała wówczas górna kaplica. Wizytacja kanonicza z 1743 roku wymienia pomieszczenie nad babińcem, określone tam jako dzwonnica, jednak okrągły prześwit w górnej części ściany pomiędzy obecnym prytworem a nawą oraz zrębowe przepierzenie na wysokości górnych wieńców babińca świadczy raczej o wtórnym wykorzystaniu kaplicy jako chóru śpiewaczego. Kondygnacja nad babińcem została całkowicie zlikwidowana w 2 połowie XVIII wieku.

Niejednorodne chronologicznie, chociaż zbliżone wysokością ikony, rozmieszczone na listwach powyżej przejść w ścianie ikonostasowej, utworzyły w połowie XVII wieku cykl prazdników. Wykonana w 1648 roku polichromia ścienna rozszerza zakres tematów wchodzących w skład cyklu świątecznego o przedstawienia: Wjazd do Jerozolimy i Zstąpienie do Otchłani, flankujące centralny obraz Pokrow Bogurodzicy (zachowany śladowo), który wchodząc w skład prazdników jest zarazem wizerunkiem Bogarodzicy Matki Kościoła. Skrajne malowidła ścienne w tym rzędzie: Ścięcie św. Jana Chrzciciela i Ofiara Abrahama są figurami (nowo- i starotestamentową) krwawej Ofiary Chrystusa i ściśle wiążą się z sylwetową Grupą Pasyjną umieszczoną na tle okrągłego prześwitu w ścianie ikonostasowej.

Po bokach sylwetowej Pasji, a ponad ikonami świątecznymi, umieścił twórca polichromii wizerunki starotestamentowych Proroków. Postacie Cherubinów u podstawy wschodniej połaci kopuły są istotami spośród najwyższej hierarchii niebiańskiej, otaczającymi Tron Boga, zakomponowany wyżej jako wizerunek Chrystusa Acheiropoietos (Mandylion) na tle gwieździstego nieboskłonu. Malowidło na północnej ścianie sanktuarium, przedstawiające Trzech Ojców Kościoła-twórców liturgii, podkreśla funkcję liturgiczną tego pomieszczenia. W to podstawowe przesłanie wpleciony jest wątek wotywno-epitafijny. Wizerunek Archanioła Michała jest patronalnym zmarłego młodzieńca Michaiła, wymienionego w inskrypcji razem z rodzicami. Portrety zmarłego chłopca i jego matki umieszczone są na ikonie procesyjnej: Zwiastowanie/Ukrzyżowanie, powstałej równocześnie z polichromią.

W drugiej połowie XVII wieku znaczącymi dla społeczności Radruża były daty śmierci członków rodziny wójtowskiej – Dubniewiczów. Przy sanktuarium od strony wschodniej znajduje się kamienna płyta nagrobna Katarzyny Dubniewicz. Cyrylicki napis głosi: “Tu położone jest ciało sławnie urodzonej Jekateryny Iliaszowoj Dubniewiczowoj wójtowej radruskiej odeszłej od życia udręki roku 1682 miesiąca marca dnia 20 przeżywszy dotąd lat 24 i miesięcy 4 do Pana odchodzi Amen”. Opodal południowego portalu cerkwi pochowano Bazylego Dubniewicza (być może w miejscu gdzie zachował się niski kamienny krzyż). Epitafium wycięte jest na nadprożu portalu: “Tu leży sławny pan Wasylij Dubniewicz zmarły Roku Bożego 1699 marca 6”.

Archiwalia wymieniają natomiast Marię Dubniewicz porwaną przez Tatarów w 1672 roku, odbitą z niewoli w Kamieńcu Podolskim. W zbiorach Muzeum Zamku w Łańcucie przechowywany jest zespół ksiąg cerkiewnych pochodzących z Radruża. Większość z nich zawiera zapisy czynione na marginesach (niestety częściowo zatarte lub zniszczone w trakcie reperacji ksiąg w XIX wieku). W Triodionie z 1631 roku zachowała się krótka łacińska sentencja: “Pater Ba(?)/… /Dubniewicz Filium Unus Ieliasz alter Stephanus Tertium Maxim/…/Dubniewiczowie. ” (Ojciec Bazyli/?/Dubniewicz z synami pierwszym Eliaszem, kolejnym Szczepanem/…/, trzecim Maksymem /…/ Dubniewiczowie). W apostole z 1639 roku tekst zapisany cyrylicą: “Ufundowany przez wiernych mężów/…/ i oddany do świątyni prepodobnej Matki Paraskowii/…/świętobliwemu ojcu Ioanowi prezbiterowi radruskiemu/anatema za oddalenie księgi od cerkwi/ Roku Bożego 1646 oddane.”. W Trefologionie z 1643 roku zapis o treści: “Dopuszczeniem Ojca pomocą Syna i błogosławieństwem Świętego Ducha ta księga Trefologion nabyta w mieście Lwowie ufundowana do wsi Radruża przez sławnego męża imienia Wasilija/…/zięcia Michałowego/…/oddana do świątyni prepodobnej Patki Paraskowii w Radrużu ojcu Ioanowi księdzu świątyni wymienionej za swojej duszy zbawienie i za poślubienie Marii/anatema za oddalenie księgi od cerkwi/ oddana Roku Bożego 1652. “

Dalsza rozbudowa ikonostasu miała miejsce w końcu XVII wieku. Trymorfon Deesis, w snycerskiej oprawie “… sprawił sługa boży Andrzej Doskocz za swoje zdrowie i odpuszczenie grzechów Roku Bożego 1699” (inskrypcja u podstawy ikony). Współczesny jest mu umieszczony wyżej kartusz z wizerunkiem Bogurodzicy Panagii.

W 1742 roku Ioan malarz obywatel Hrebeński wykonał ikony: Apostołowie (do rzędu Deesis), podwójną Mandylion i Ostatnia Wieczerza, Wniebowstąpienie Pańskie. Sygnatura malarza znajduje się na odwrocie obrazu Święty Piotr, zaś inskrypcja datująca na licu ikony Święty Paweł. Wówczas ikona Mandylion i Ostatnia Wieczerza znalazła się w ikonostasie poniżej Trymorfonu, zaś Apostołowie po jego bokach.

W 1754 roku z fundacji Mikołaja Kuźmińskiego wykonany został ołtarz boczny, z głównym obrazem Świętego Mikołaja oraz drugi p.w. Zaśnięcia Przenajświętszej Bogarodzicy. Praca została przychylnie przyjęta przez Radrużan, gdyż ten sam malarz dwa lata później dopełnił kompozycję tablicowego ikonostasu cyklem Prazdników i Świąt Pięćdziesiątnicy. W skład pierwszego weszły: Narodzenie Matki Bożej, Wprowadzenie Marii do Świątyni, Boże Narodzenie, Chrzest Chrystusa, Obrzezanie, Zwiastowanie, Wjazd do Jerozolimy, Zstąpienie do Otchłani, Wniebowstąpienie, Zesłanie Ducha Świętego, Przemienienie Pańskie, Zaśnięcie Matki Bożej; w skład drugiego: Niewierny Tomasz, Marie u Grobu, Uzdrowienie Paralityka, Chrystus i Samarytanka, Uzdrowienie Ślepca, Sobór Nicejski. Oba cykle umieszczono po bokach ikony podwójnej, pod obrazami Apostołów. Malarz sygnował swoje dzieło na licu ikony Sobór Nicejski: “Te ikony namalował Andrzej Wiszeński malarz Jaworowski za staraniem i sprawstwem parocha i całej gromady roku bożego 1756”. Realizacją Andrzeja wiszeńskiego są także kartusze z Prorokami i nowa Grupa Pasyjna  oraz para diakońskich drzwi z wizerunkami Melchizedeka i Archanioła Michała.

Jakkolwiek ikony powstałe w latach 1742-1756 wykonało dwóch twórców, o różnym poziomie malarskiego kunsztu i stosujących odmienną stylistykę, to wszystkie obrazy wchodzące w skład ikonostasu otrzymały jednolitą, harmonizującą ze sobą oprawę snycerską (nawiązującą również do powstałego w 1699 roku Trymorfonu). Zachowany został także rytm wewnętrznych podziałów i adekwatność rozmiary. Swobodniej potraktowano rzeźbiarskie formy bocznych ołtarzy, w których przyjęto bogatą, późnobarokową ornamentykę. Teraz tablicowy ikonostas przesłaniał już znaczną część malowideł ściennych.

Budowanie zespołu wyposażenia cerkwi w Radrużu jest przykładem rozłożonego na pokolenia, a zarazem świadomego i podporządkowanego tradycji procesu kształtowania świątyni jako ideowo-estetycznej całości. Wyłączywszy zasobne cerkwie klasztorne i miejskie takie postępowanie było niegdyś powszechne. W XVII wieku znaczący udział w ikonograficznym programie wystroju drewnianej świątyni miało malarstwo monumentalne. Polichromie ścienne z tego okresu, wpisane w ogólny program malarskiego wystroju, przetrwały jednak do dzisiaj zaledwie w kilkunastu cerkwiach po polskiej i ukraińskiej stronie granicy: Powroźnik, Ulucz, Gorajec, Potylicz (cerkiew p.w. Świętego Ducha), Drohobycz (cerkwie p.w. : Podwyższenia Krzyża i Świętego Jerzego – obie posiadają niezależny wystrój górnych kaplic nad babińcem), Wola Wysocka, Sychów. Z opisów archiwalnych znane są malowidła ścienne w Starym Siole i Potyliczu (cerkiew p.w. Świętej Trójcy). Polichromia w cerkwi p.w. Narodzenia Przenajświętszej Bogarodzicy w Chotyńcu wykonana w 1735 roku a odczytana w kontekście całości wyposażenia również jest emanacją dawnej tradycji pojmowania świątyni jako istotnego elementu dziejącej się Liturgii – ikony Mistycznej Liturgii Niebiańskiej.