Uzdrowisko Iwonicz Zdrój znajduje się wśród wzgórz Beskidu Niskiego w dolinie Iwonickiego potoku. Położenie pośród lasów jodłowo–bukowych, sprzyjający mikroklimat oraz złoża wód leczniczych nadają uzdrowiskowego charakteru temu miejscu. Dodatkowym atutem Iwonicza Zdroju jest architektura budynków sanatoryjnych, wyspecjalizowana kadra medyczna oraz długoletnia tradycja lecznicza.
Wieś św. Iwona
Nazwa Iwonicz najprawdopodobniej pochodzi od imienia Iwo (Iwon), co było związane z tym, że w XIV wieku osada ta słynęła z kultu św. Iwona. Pierwszą wzmianką o tej miejscowości jest informacja z 1413 r., kiedy wieś ta stanowiła własność rycerza Morawy de Iwancze, zwanego inaczej Morawą z Iwancza. Według źródeł od 1427 r. Iwonicz należał do parafii Miejsce, aktualnie Miejsce Piastowe, dalej Rogi. Możliwe jest, iż osada istniała tu już wcześniej, a w wieku XIV uzyskała tylko nową lokację na prawie niemieckim. Wskazywać na to może odnotowywanie we wcześniejszych dokumentach nazwy wsi Iwanczepole, zamienionej później na Iwaniec, a w końcu na Iwonicz.
Często występujące zmiany przynależności państwowej, najazdy tatarskie w okresie 1259-1260 i 1287-1290 i rywalizacja o te tereny między Polską a Węgrami w wieku XII i XIII, nie sprzyjały rozwojowi osadnictwa. Dopiero przyłączenie Rusi Czerwonej do Polski w latach 1340-1349 przez króla Kazimierza Wielkiego, przyczyniło się do wyraźnej stabilizacji politycznej i gospodarczej regionu.
Iwonicz już w wieku XV stanowił dobrze funkcjonującą miejscowość, którą zamieszkiwała duża liczba mieszkańców. Potwierdzeniem tego jest między innymi ukończenie budowy kościoła. Został on poświęcony w 1464 r. przez biskupa przemyskiego Mikołaja Błażejewskiego herbu Odrowąż, będącego kustoszem Katedry Krakowskiej, a także sekretarzem Kazimierza Jagiellończyka, przez co Iwonicz uzyskał rangę parafii. Występowanie we wsi obronnego dworu tzw. twierdzy, rzeźni, młyna, tartaku, stawu z rybami oraz 62 gospodarstw kmiecych, nie licząc zagrodników i służby folwarcznej, także uwidaczniało status miejscowości. Duży wpływ na rozkwit Iwonicza miało również jego położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych.
Lecznicze źródła
Iwonicz poprzez podziały spadkowe był własnością rozmaitych szlacheckich rodów takich, jak Kmitowie czy Sienieńscy, którzy popierali idee reformacji wspierając na ziemiach sanockich nurt kalwinizmu i arianizmu. W 1599 roku został wybudowany zbór ariański, dzięki czemu Iwonicz stał się, razem z Rymanowem, ważnym ośrodkiem reformacji na obszarze Podkarpacia. Możliwe, iż na rozwój miejscowości miały wpływ także występujące na jego obszarze źródła o leczniczych właściwościach.
Trudno jednoznacznie stwierdzić, kto i kiedy odnalazł zdrowotne zastosowanie iwonickich wód. Wojciech Oczko – lekarz nadworny króla Stefana Batorego – w swojej rozprawie z 1578 r. pt. „Cieplice” wśród opisanych uzdrowisk wymienił m.in. Iwonicz k. Krosna. Z powodu braku innych pisemnych dowodów, potwierdzających wstępowanie lecznictwa uzdrowiskowego w tym miejscu, rok powstania dzieła Oczki uznaje się za udokumentowany początek występowania iwonickiego uzdrowiska. Jednak w XIX stuleciu wskazywano, iż właściwości tutejszych wód były znane dla miejscowej ludności już w wieku XV.
Wiek XVII przyniósł uzdrowisku dużą popularność. W latach 1631-1633 leczył się w iwonickich źródłach m.in. Henryk Firlej – biskup przemyski, który chorował na podagrę. Okres największego zainteresowania uzdrowiskiem przypada na lata panowania króla Jana III Sobieskiego. Wówczas królowa Marysieńka Sobieska wielokrotnie wyjeżdżała do wód, do rodzinnej Francji, co nie przypadło do gustu władcy. Dlatego też szukano dla niej uzdrowiska, które mieściłoby się bliżej. Przez to Iwoniczem zaczął interesować się nadworny lekarz króla – Wawrzyniec Braun, który dokładnie zbadał i opisał miejscowe źródła.
W 1655 r. w czasie „potopu”, dwukrotnie znajdowały się w Iwoniczu wojska szwedzkie, natomiast w 1657 r. miejscowość została zniszczona przez wojska siedmiogrodzkie księcia Jerzego Rakoczego. Jednak mimo zniszczeń wioski, zainteresowanie uzdrowiskiem nie zmniejszyło się, co nie pozwoliło na doprowadzenie Iwonicza do całkowitego upadku.
Rozkwit uzdrowiska
Okres odrodzenia i rozkwitu uzdrowiska wiąże się z rodziną Załuskich. Hrabia Karol Załuski, dawny naczelnik powstania listopadowego na Litwie rozpoczął w 1837 r. rewitalizację zdroju. Zbudował zakład kąpielowy, mieszkania dla kuracjuszy oraz pomieszczenia usługowe. Inwestycje te spowodowały, iż Karol był podziwiany i przeszedł do historii, jako osoba, który ufundowała Zakład Zdrojowy, a ponadto przeznaczyła wszystkie swoje oszczędności razem z posagiem żony Amelii z Ogińskich na powiększenie uzdrowiska. Po śmierci hrabiego, rolę gospodarza tych ziem przejęła Amelia Załuska, która wraz z gen. Józefem Załuskim prowadziła administrację kurortu i snuła plany jego ponownego rozszerzenia.
W 1876 roku w iwonickim uzdrowisku funkcjonowało 19 rezydencji posiadających razem 600 pokoi. Ponadto swoje posiadłości posiadały tu rodziny powiązane z Załuskimi: Ostaszewscy i Gołaszewscy. Osoby chore miały możliwość korzystania z 5 restauracji. Na obszarze uzdrowiska znajdowała się też cukiernia, rzeźnia, piekarnia, zakład fotograficzny, kręgielnia, strzelnica, apteka, poczta, czytelnia, sala gimnastyczna oraz kilka sklepów. Do tego w Iwoniczu-Zdrój funkcjonowała także kaplica zdrojowa.
Zakręty historii i stabilizacja
Podczas I wojny światowej kurort opustoszał. Do Iwonicza wkroczyła armia rosyjska. Miejscowość obsadził pułk ułanów i pułk piechoty, a w rezydencji Załuskich zamieszkał rosyjski generał razem z wyższymi oficerami. Kozacy dokonywali w tym czasie licznych aktów grabieży, jednak uzdrowisko samo w sobie nie poniosło wielkich strat i już w latach 1920-1921 wróciło do stanu sprzed wojny. Okres międzywojenny to czas, w którym Iwonicz stanowił atrakcyjne miejsce także nie tylko dla turystów z Polski, ale też z zagranicy. Rozwój kurortu i coraz większa ilość pacjentów wpływała pozytywnie na jakość życia osób zamieszkujących to miejsce oraz sąsiednie miejscowości. Wszystko to przerwał jednak wybuch II wojny światowej. Iwonicz znalazł się pod okupacją niemiecką. Już w 1939 r. szpital Excelsior uzyskał nową funkcję, a mianowicie został sanatorium dla Niemców.
Istotny rozkwit inwestycji uzdrowiskowych przypada na rok 1966, kiedy to została oddana do użytku nowa warzelnia soli. Rozwój uzdrowiska skupiał się na bazie leczniczej oraz na utworzeniu nowych zakładów przyrodoleczniczych. Od roku 1974 zaczęto zagospodarowywać lasy otulinowe znajdujące się przy uzdrowisku, które stanowiły wielki park zdrojowy o powierzchni ponad 200 ha. W 1978 r. w Iwoniczu-Zdroju w obiektach lecznictwa zamkniętego oraz otwartego leczyło się prawie 25 tysięcy pacjentów. Wczasy, kolonie i obozy odwiedziło ponad 15 tysięcy osób.
Przemiany ustrojowe, jakie miały miejsce w Polsce po 1989 r. doprowadziły do zmiany także w lecznictwie uzdrowiskowym. Powstały wówczas duże ograniczenia budżetowe w dziedzinie lecznictwa publicznego, co miało znaczący wpływ na funkcjonowanie krajowych uzdrowisk. Jednak po ciężkich latach Iwoniczowi udało się wyjść na prostą.
Dziś Iwonicz-Zdrój stanowi bardzo dobrze funkcjonujący ośrodek sanatoryjno-wypoczynkowy, który nie utracił swojej specyficznej atmosfery, pomimo dużej rozbudowy. Uzdrowisko dysponuje zabytkowym centrum z niezwykłym zespołem drewnianej zabudowy, datowanej na połowę XIX wieku. W iwonickim kurorcie przeważa styl szwajcarski wraz z późno klasycystycznym nurtem tradycyjnej sztuki polskiej. Niedawno powstały tutaj nowe altany, kompleksy wypoczynkowe oraz trasy spacerowe. Utworzono także ogród romantyczny wraz z oczkiem wodnym, w którym rosną rośliny zapachowe.
Natomiast w dolinie kulturalno-sportowej wybudowany został Amfiteatr, który kształtem przypomina wciśniętą w skarpę łódź ułożoną dnem do góry. Składa się on z sali konferencyjnej oraz zaplecza do uprawniania rozmaitych dyscyplin sportowych. Ponadto ukończono rewitalizację zabytkowego centrum miasta. Najciekawszym elementem doliny jest fontanna cechująca się efektami świetlnymi o wymiarach 12 na 12 metrów. Powstało także kilkaset metrów ścieżek, przystosowanych do użytku osób niepełnosprawnych. Na północ i południe od Starego Pałacu powstały zieleńce, a pomiędzy ośrodkami „Pod Jodłą” i "Klimat" została oczyszczona skarpa, utworzono na niej szeroki chodnik, postawiono dużą pergolę oraz plac zabaw.
Iwonicz-Zdrój jest miejscem pełnym uroku, w którym przeplata się historia i współczesność, dlatego też każdego roku odwiedza to miejsce coraz większa liczba osób, nie tylko pensjonariuszy uzdrowiska, ale także turystów.
Lecznictwo w Iwoniczu Zdroju
Otoczenie uzdrowiska górami oraz lasami szpilkowymi powoduje wysokie nasycenie powietrza jodem i bromem, dzięki temu uzdrowisko Iwonicz Zdrój posiada wysoką wartość bioklimatyczną. Iwonicz Zdrój zajmuje się także wytwarzaniem leczniczych produktów i kosmetyków, takich jak: sól jodowo-bromowa, iwonicka borowina oraz kostka iwonicka. Dodatkowym atutem tego miejsca są iwonickie wody mineralne, które służą do picia oraz kąpieli leczniczych, zaś iwonicka borowina wydobywana w Targowiskach posiada wysokie właściwości lecznicze.
Lecznictwo w uzdrowisku Iwonicz Zdrój ukierunkowane jest w stronę narządu ruchu, reumatologii, układu nerwowego, układu pokarmowego czy układu oddechowego. W bazie zabiegowej uzdrowiska można skorzystać z zabiegów fizykoterapii, hydroterapii, z inhalacji indywidualnych i zbiorowych, masaży czy kinezyterapii (gimnastyka indywidualna i grupowa, ćwiczenia na basenie).
Nie tylko po zdrowie…
Uzdrowisko Iwonicz Zdrój urzeka również pięknem architektury kaplicy zdrojowej i domu zdrojowego, Willi Bazar, Starych Łazienek Mineralnych, pawilonu nad źródłem Amelia i Karol, Pijalnią wód mineralnych, prywatną Willą Krakowiak czy Willą Ustronie, budynkiem Sanatorium pod Jodłą, budynkiem amfiteatru, Cerkwią w Bałuciance czy Starego Pałacu w Iwoniczu – Zdroju. Poza zwiedzaniem warto również skorzystać z dostępnych w Iwoniczu Zdroju rekreacji i wybrać się na spacer niezwykłymi szlakami turystycznymi na Górę Cergową, w lesie Grabińskim czy szlakiem „beskidzkie połoniny”.