Kompleks zwartej, kościelno-plebańskiej zabudowy w Bliznem jest unikalnym w skali kraju.
Kościół pw. Wszystkich Świętych jest centralnym elementem zespołu plebańskiego w Bliznem - unikatowego w skali kraju kompleksu drewnianej zabudowy sakralnej i mieszkalno-gospodarczej, położonego w centrum wsi, po południowej stronie drogi Rzeszów-Sanok, na wzniesieniu opadającym od południa ku dolinie rzeki Stobnicy.
Świątynia jest orientowana. Teren kościelny ogrodzony drewnianym parkanem, w którym usytuowano cztery murowane kaplice z XIX wieku. W bezpośrednim otoczeniu kościoła znajdują się drewniane budynki zespołu plebańskiego: plebania (później wikarówka), lamus, szkoła parafialna (później organistówka) i stodoła.
Kościół posiada doskonale zachowaną późnośredniowieczną konstrukcję zrębu ścian i więźby dachowej (storczykowej, z licznymi, ciesielskimi znakami montażowymi) oraz bogate wyposażenie wnętrza, powstałe na przestrzeni od XV do XIX wieku, w tym unikatowy zespół malowideł ściennych. Nie jest znana data roczna jego budowy. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1470 roku. Wybudowany został najwcześniej po 1406 roku, a fundatorami byli zapewne biskupi przemyscy – Piotr Chrząstowski (1436-1452) lub Mikołaj Błażejowski (1452-1479). Warsztat budowlany wywodził się z tego samego środowiska co budowniczowie kościoła w Haczowie. W 1549 roku świątynię ozdobiono polichromią figuralno - ornamentalną (częściowo zachowaną). W 1 połowie XVII wieku do kościoła dobudowano od zachodu izbicową wieżę - dzwonnicę i otoczono go sobotami. W 1649 roku ściany i strop kościoła pokryto nową dekoracją malarską, w większości fundacji miejscowych, zamożnych chłopów.
Kolejna polichromia powstała około 1700 roku. na dolnych partiach ścian prezbiterium. Około tej daty ufundowano także nowe, ruchome wyposażenie kościoła. Z połowy XVIII wieku pochodzi wieżyczka na sygnaturkę na kalenicy dachowej oraz wydzielony w przyziemiu wieży babiniec. W 1811 roku rozebrano soboty, powiększono zakrystię, a przy południowej ścianie nawy dostawiono kruchtę. Mniej istotne dla przestrzennego ukształtowania kościoła remonty prowadzono jeszcze w 2 połowie XIX i na początku XX wieku. Kompleksowe prace konserwatorskie obejmujące substancję architektoniczną kościoła oraz trzy chronologiczne zróżnicowane zespoły malowideł ściennych przeprowadzone zostały w latach 1964-1974, 1992-1996, 2000-2001 oraz 2006.
Kościół wzniesiony jest w konstrukcji zrębowej, na kamiennym podmurowaniu, z wieżą konstrukcji słupowo-ramowej i kruchtą konstrukcji słupowej. Układ trójdzielny, złożony z prezbiterium, nawy oraz wieży z przedsionkiem w jej najniższej kondygnacji. Prezbiterium, węższe od nawy na planie prostokąta zamkniętego od wschodu trójbocznie, nawa na planie zbliżonym do kwadratu. Do prezbiterium przylega od północy zakrystia, a do nawy od południa - kruchta (obie na rzucie prostokąta).
Prezbiterium i nawa nakryte są wspólnym, kalenicowym dachem dwuspadowym, od wschodu posiadającym trzy połacie. Północna połać dachowa obejmuje zakrystię. Na kalenicy umieszczona jest sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę, zwieńczona latarnią. Wieża o zbieżnych do wewnątrz ścianach, z nadwieszoną izbicą, nakryta baniastym hełmem z latarnią. Niska kruchta południowa pod dachem dwuspadowym. Ściany korpusu kościoła wzmocnione są lisicami i poszyte gontem. Pod gontem również ściany wieży powyżej dachu okapowego. Jej niższa partia oraz izbica pobite pionowym deskowaniem z listwowaniem. Połacie dachowe kościoła poszyte gontem, hełm wieży i wieżyczka na sygnaturkę pod blachą. W kościele w Bliznem zastosowano pierwotnie, charakterystyczny dla Małopolski, system więźby zaskrzynieniowo – zaczepowej (zaczepy zachowały się w partiach strychowych), co skutkowało w nakryciem bocznych przestrzeni nawy (ponad zaskrzynieniami) oddzielnymi dachami pulpitowymi.
Obecnie te partie nawy nakrywają przedłużone połacie kalenicowego dachu. We wnętrzu stropy płaskie. Ściana tęczowa, na granicy prezbiterium i nawy ma profil ostrołukowy, z belką tęczową, na której umieszczono barokową, rzeźbioną Grupę Pasyjną. Portal drzwiowy pomiędzy prezbiterium i zakrystią oraz ościeżowe otwory okienne w prezbiterium (od strony wnętrza) wycięte są w profil oślego grzbietu. Wewnętrzne ściany i stropy świątyni zdobi polichromia figuralno-ornamentalna wykonana w kilku etapach. Najstarsze zachowane malowidła z XV wieku, to tzw. zacheuszki - ozdobne krzyże konsekracyjne.
Z zespołu szesnastowiecznych kompozycji malarskich odsłonięte zostały m.in.: cykl Męki Pańskiej, Sąd Ostateczny, Zaśnięcie Bogurodzicy, Wniebowzięcie i Koronacja Marii, Przemienienie Pańskie, św. Anna Samotrzeć, dekoracyjne kasetony (na stropie prezbiterium). Polichromie z połowy XVII wieku, powstałe z kmiecych fundacji, zdobią ściany i strop nawy. Dobór tematów tych malowideł warunkowany był w dużej mierze chęcią wprowadzenia do programu ikonograficznego wystroju świątyni własnych patronów. Pośród nich odnajdziemy m.in. Męczeństwo św. Sebastiana, śś. Barbarę, Wojciecha i Marcina, Męczeństwo św. Piotra, Męczeństwo św. Jakuba Większego, Męczeństwo św. Pawła, Cud św. Walentego, św. Zofiię z Córkami, Męczeństwo św. Bartłomieja i Męczeństwo św. Szymona. W niższych partiach ścian prezbiterium eksponowane są fragmenty ornamentalnej polichromii z około 1700 roku. Pośród cennego ruchomego wyposażenia kościoła wymienić należy ołtarz główny z obrazem Bogurodzicy adorowanej przez Wszystkich Świętych (pocz. XVII w.), dwa późnobarokowe ołtarze boczne (w północnym, za zasuwą rzeźba Madonny z lat 1515-1520 - element poliptyku z dawniejszego wyposażenia kościoła), manierystyczną, rzeźbioną w drewnie chrzcielnicę (1604 r.). Kościół wpisany jest na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Drewniana zabudowa mieszkalno-gospodarcza przy kościele par. w Bliznem to zespół budynków powstałych w różnym czasie. Najstarszym z nich jest dawna plebania, o której istnieniu historyczna wzmianka pochodzi z 1699 roku. w 1 połowie XVIII wieku przekształcono jej wnętrza i wykonano kamienne podpiwniczenie od południowej strony. W 2 połowie XIX wieku, po wzniesieniu nowej, murowanej plebanii (po pd. stronie kompleksu), budynek zaczął pełnić funkcję wikarówki. Budynek szkoły parafialnej wzniesiono w 1866 roku. Od 1879 roku pełnił funkcję już funkcję mieszkania organisty. Lamus i stodołę zbudowano w 2 połowie XIX wieku. Lamus był wykorzystywany na spichlerz i wozownię. Prace konserwatorskie przy budynkach mieszkalno – gospodarczych przeprowadzono w latach 1966-1967 i w 1990 roku.
Dawna plebania (wikarówka) jest budynkiem częściowo podpiwniczonym, wzniesionym na rzucie prostokąta, parterowym, konstrukcji zrębowej, o dwutraktowym układzie wnętrz, z gankiem na dwóch słupach od wschodu, nakryty wysokim dachem czterospadowym tworzącym wydatny okap. Zwęgłowana ścian na jaskółczy ogon. Połacie dachowe i ściany poszyte gontem.
Parterowy budynek szkoły parafialnej na rzucie prostokąta, w konstrukcji zrębowej, nakryty wysokim dachem czterospadowym tworzącym wydatny okap. Zwęgłowana ścian na obłap. Przy elewacji południowej niewielki ganek wsparty na słupach, kryty daszkiem pulpitowym. Ściany i połacie dachowe pokryte zostały gontem. Na belce sosrębowej w jednej z izb wycięta data budowy: „1866”.
Stodoła wzniesiona została na rzucie prostokąta, w konstrukcji zrębowej, ze ścianami zwęgłowanymi na obłap, w układzie pomieszczeń: stajnia-boisko-sąsiek. Budynek jest parterowy, na kamiennym podmurowaniu (od pd.-zach. wysokim w związku ze spadkiem terenu), nakryty dachem czterospadowym. Połacie dachowe pobite gontem. Wrota wjazdowe na boisko zawieszone zostały na drewnianych zawiasach.
Lamus na rzucie prostokąta, parterowy, na kamiennym podmurowaniu. W związku ze znacznym spadkiem terenu od południowego-zachodu postawiono kamienne filary na podmurowaniu, tworząc w przyziemiu składzik. Budynek konstrukcji mieszanej: zrębowej (zwęgłowanymi na obłap) i sumikowo-łątkowej, nakrytym wysokim dachem czterospadowym o połaciach pobitych gontem. Od południa, w partii przyziemia funkcję łątek pełnią trzy kamienne słupy. W ścianach niewielkie prostokątne otwory wentylacyjne. Od północy i zachodu szerokie otwory wjazdowe.
Jarosław Giemza
Kierownik działu sztuki cerkiewnej Muzeum-Zamku w Łańcucie