Podkarpackie firmy branży motoryzacyjnej produkują podzespoły, części i wyposażenie dla znanych marek samochodowych na całym świecie. Gdyby zebrać wszystkie elementy, które tu powstają – belki, amortyzatory, uszczelki, filtry, wiązki elektryczne, opony i szyby – można by złożyć niemal całe auto. Ten symboliczny „samochód Podkarpacia” obrazuje potencjał branży w województwie podkarpackim. Motoryzacja to również takie marki jak Autosan, producent autobusów, oraz Melex, producent pojazdów elektrycznych.
Motoryzacja zaliczana jest do przemysłu wysokich technologii, który odgrywa istotną rolę w rozwoju gospodarki województwa podkarpackiego. Regionalna Strategia Innowacji definiuje tę specjalizację, jako produkcję pojazdów samochodowych, przyczep, naczep oraz taboru szynowego, w tym środków transportu o nowoczesnym ekologicznym napędzie. To także wytwarzanie komponentów i produktów na potrzeby tego sektora. Inteligentna Specjalizacja obejmuje również działalność badawczo-naukową realizowaną na potrzeby branży.
Produkty wytwarzane przez przemysł motoryzacyjny należą do najczęściej eksportowanych z Podkarpacia, a firmy z tego sektora, wprowadzając nowe lub ulepszone wyroby, należą do liderów innowacji. Według danych GUS w czerwcu 2024 roku w tej branży działało ponad 8900 przedsiębiorstw, z tego 76 zatrudniało ponad 50 osób. Wiele z nich to duże przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym.
Kilka firm na Podkarpaciu produkuje finalne pojazdy. Wśród nich jest Autosan, znany z produkcji autobusów, w tym zasilanych ogniwami wodorowymi. Przejęty przez podmioty należące do Polskiej Grupy Zbrojeniowe zajął się również produkcją dla wojska. Kolejną firmą jest polski producent pojazdów elektrycznych Melex z Mielca. W gospodarczy krajobraz Podkarpacia wpisał się także koncern Romet specjalizujący się w produkcji i dystrybucji skuterów i motocykli, choć bardziej kojarzony jest z rowerami, także elektrycznymi.
Zdecydowana większość podkarpackich firm branży automotive skupia się jednak na produkcji części i komponentów dla globalnych marek. Wytwarzane są tu m.in. metalowe konstrukcje pojazdów, szyby, opony, felgi, podzespoły do silników, zawieszenia i hamulce, filtry, elektronika, oświetlenie, fotele, oleje, lakiery, chemikalia oraz elementy z tworzyw sztucznych i metalu, a także wiele innych produktów. Trafiają bezpośrednio do producentów samochodów lub do podwykonawców. O poziomie rozwoju motoryzacji w regionie świadczą dobre wyniki finansowe, branżę tę charakteryzuje wysoki poziom eksportu towarów.
Największa koncentracja fabryk znajduje się w Specjalnych Strefach Ekonomicznych w Mielcu i Tarnobrzegu oraz w Gorzycach, Stalowej Woli i Dębicy. Tam działają tacy giganci, jak Pilkington Automotive Poland dostawca szyb samochodowych, Federal-Mogul oferujący podzespoły, w tym tłoki do silników spalinowych. To także Superior Industries - jeden z największych na świecie producentów felg aluminiowych oraz Kirchhoff produkujący części i całe zespoły do samochodów osobowych i dostawczych. Wśród największych graczy w regionie jest także amerykański koncern Goodyear, będący właścicielem Firmy Oponiarskiej Dębica. Świetnie radzi sobie polska firma Bury, producent systemów informacyjno-komunikacyjnych dla przemysłu motoryzacyjnego.
Kolejne skupisko przemysłu motoryzacyjnego to okolice Rzeszowa i Sędziszowa Młp., gdzie działają m.in. BorgWarner produkujący głównie turbosprężarki oraz PZL Sędziszów dostawca filtrów samochodowych. Na południu zagłębie tworzą: Sanok, Krosno i Zagórz. Już sto lat temu z sanockiej fabryki późniejszego Autosanu wyjechały pierwsze autobusy. Dziś z tych okolic eksportowane są w świat produkty takich firm, jak – Sanok Rubber Company, który jest liderem w produkcji wyrobów gumowych, Automet specjalizujący się produkcji elementów z tworzyw sztucznych czy FA Krosno - dostawca sprężyn gazowych.
Rozwój IS „Motoryzacja” w województwie podkarpackim jest możliwy dzięki wysokiemu potencjałowi naukowo-badawczemu. Motoryzacja przoduje pod względem inwestycji w innowacje, a większość firm prowadzi prace badawczo-rozwojowe. Podkarpackie uczelnie dysponują bogatym zapleczem laboratoryjnym, umożliwiającym prowadzenie działalności B+R w obszarze motoryzacji. Szczególnie aktywny jest Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa Politechniki Rzeszowskiej. W Katedrze Pojazdów Samochodowych i Inżynierii Transportu prowadzone są badania m.in. nad konstrukcjami pojazdów, silnikami i ekologicznymi paliwami. Oferta uczelni inspiruje młodych naukowców pracujących w Studenckim Kole Naukowym PRz Racing Team, którzy z powodzeniem startowali w międzynarodowych konkursach. Na uczelni powstało 5 bolidów spalinowych, a najnowszym osiągnięciem jest bolid z napędem elektrycznym – PMT-06E.
Region wyróżnia się rozbudowanym systemem kształcenia kadr dla sektora motoryzacyjnego. Kierunki z nim związane oferują, oprócz Politechniki Rzeszowskiej również uczelnie w Sanoku, Krośnie i Przemyślu.
Przygotowanie kadr rozpoczyna się już w szkołach ponadpodstawowych - mając to na uwadze przedsiębiorcy wspierają edukację. Klaster Wschodni Sojusz Motoryzacyjny zainicjował powstanie Podkarpackiej Akademii Motoryzacji – Innowacyjne Szkolnictwo Zawodowe (PAMISZ). Projekt oferuje wizyty studyjne oraz staże dla nauczycieli i uczniów w firmach należących do klastra. Efektem współpracy jest modernizacja programów nauczania w kilku zawodach m.in. technik mechanik oraz mechatronik.
Stowarzyszenie Wschodni Sojusz Motoryzacyjny zostało założone w 2015 roku. Obecnie klaster zrzesza 37 członków, w tym firmy motoryzacyjne, uczelnie wyższe, średnie szkoły techniczne oraz instytucje otoczenia biznesu. W 2016 roku w Sędziszowie powstała Polska Grupa Motoryzacyjna (PGM). Dziś jest to ogólnopolskie stowarzyszenie i Krajowy Klaster Kluczowy zrzeszający krajowych producentów części i komponentów do pojazdów. PGM wspiera rozwój przedsiębiorstw przemysłu motoryzacyjnego w Polsce, zrzeszając ponad 80 polskich fabryk i firm inżynierskich, ułatwiając im zdobywanie nowych rynków i tworzenie powiązań między dostawcami. Trzecim zrzeszeniem jest Klaster Przemysłowo-Naukowy „Ziemia Sanocka”, którego celem jest wspieranie innowacyjności oraz komercjalizacji efektów prac naukowo-badawczych.
Sektor motoryzacyjny na Podkarpaciu, podobnie jak cała branża, musi sprostać nowym wyzwaniom. Jednym z najważniejszych jest elektromobilność, którą wymuszają regulacje unijne, związane z polityką klimatyczną oraz potrzebą zrównoważonego rozwoju. Elektromobilność to technologia przyszłości, której celem jest ograniczenie ilości gazów cieplarnianych, smogu i hałasu. To jednocześnie nowe szanse dla branży związane z projektowaniem i produkcją zeroemisyjnych pojazdów. Zobowiązani przez Komisję Europejską przedsiębiorcy dążą również do osiągnięcia zeroemisyjności w procesie produkcji pojazdów. Kolejnym zadaniem jest budowa stacji ładowania dla samochodów osobowych i dostawczych.
Dobrym prognostykiem dla gospodarki regionu jest fakt, że współczesna motoryzacja cechuje się coraz większym stopniem wykorzystania technologii informatycznych i komunikacyjnych. Wsparciem mogą być podmioty działające w ramach kolejnej podkarpackiej IS „Informacja i telekomunikacja”. Motoryzacja pozostaje jedną z najważniejszych gałęzi gospodarki na świecie. To przemysł przyszłości, który stale się rozwija, co wymusza innowacje i inwestycje, jest bodźcem dla postępu technologicznego. Dla województwa podkarpackiego, który uczynił motoryzację jedną ze swoich inteligentnych specjalizacji, to bardzo obiecujące prognozy.